Odkryj Kraków

Krakowski Kazimierz

Broken Fingaz - mural na Kazimierzu poświęcony pamięci rodziny Bosaków

Dzielnica Kazimierz, zwana „żydowską” była samodzielnym miastem, utworzonym w 1335 roku przez fundatora - Kazimierza Wielkiego na bazie kilku istniejących od XI wieku osad. W 1494 roku, Jan Olbracht - naciskany przez zniemczone kupiectwo, pragnące pozbyć się konkurencji - korzystając z przywileju „de non tolerandis Judeis”, usunął Żydów z Krakowa na podmiejski Kazimierz, którego granice przebiegały w kwartale pomiędzy Wawrzyńca, Józefa, Bożego Ciała i Miodową.

Osada, zabudowana na planie szachownicy, miała swój rynek, ratusz i mury obronne. Była samodzielnym miastem, wspólnym dla Żydów i chrześcijan, aż do 1800 roku. Do przesiedlonych dołączali prześladowani w krajach zachodnich europejscy Żydzi i uchodźcy z Czech, rozwijając enklawę ekonomiczną, organizacje kulturalne i sportowe, a także własne rządy. W XIX wieku, Żydzi stanowili już ¼ ludności Kazimierza i Stradomia, otrzymali równe prawa obywatelskie i włączyli się intensywnie w rozbudowę dzielnicy. W czasie wojny większość mieszkańców „Małej Jerozolimy” zginęła w Getcie Krakowskim na Podgórzu i w obozie w Bełżcu. Holocaust przeżyło 10 procent z nich, spora część dzięki Oskarowi Schindlerowi. Komunizm pogrzebał na długie lata pamięć i świadomość tradycji, które powróciły dopiero po przełomie 1989 roku. Obecnie organizowany jest Festiwal Kultury Żydowskiej, działa Centrum Kultury Żydowskiej przy ul. Rabina Meiselsa, odbywają się dni muzyki Mendelssohna i przybliżające historię Żydów kursy letnie dla studentów polskich
i zagranicznych.

Dzięki przywróceniu dawnej atmosfery, Kazimierz odżywa. Odrestaurowane zabytki, galerie, kramy, kawiarnie z muzyką klezmerską, restauracje - takie jak Ariel, gdzie serwują faszerowaną gęsią szyję i kawior po żydowsku; wszystko to powoduje, że dzielnica żydowska powraca triumfalnie na mapę najpopularniejszych miejsc Krakowa.

Zwiedzanie najlepiej rozpocząć na głównym palcu przy ulicy Szerokiej. Tutaj właśnie od kilkunastu lat, z początkiem lipca odbywa się Szalom - koncert finałowy Festiwalu Kultury Żydowskiej, dzieło Janusza Makucha, goja z żydowską duszą. Na licznych warsztatach i spotkaniach mamy szansę poznać muzykę, tradycję i obyczaje pochodzących z Europy Aszkenazyjczyków i wywodzących się z Orientu Sefardyjczyków. Podczas trwającego prawie całą noc koncertu można posłuchać artystów i zespołów, a także zatańczyć do ich muzyki. 

A wszystko to ma tle pierwszą i najważniejszą synagogę wzniesioną na Kazimierzu w XV wieku - Starą Synagogę, zamykającą plac od południa.  Wielokrotnie przebudowywana, między innymi na początku XX stulecia, kiedy to znaczne przeróbki poczynił tu Zygmunt Hendl, kierujący jednocześnie odbudową Zamku na Wawelu, dzisiejszy kształt uzyskała
w latach 50-tych. W czasie tych prac uszanowano najstarsze fragmenty architektoniczne i przywrócono jej gotycko-renesansowy charakter. W okresie międzywojennym powstało
tu pierwsze krakowskie muzeum, przechowujące utensylia synegogalne - tkaniny i srebra. Obecnie mieści się tu oddział Muzeum Historycznego prezentujący judaica. Budynek synagogi przylega do zrekonstruowanego fragmentu murów obronnych.

Przy Szerokiej mieści się także Synagoga Remuh, za zgodą króla Zygmunta Augusta ufundowana przez Izraela Auerbacha dla jego syna, wybitnego krakowskiego rabina - Mojżesza Isserlesa, zwanego Remuh. Pielgrzymi do dziś odwiedzają jego grób na starym cmentarzu, tuż koło synagogi. Na nagrobku Mojżesza Isserlesa znajduje się hebrajski napis:
"Od Mojżesza do Mojżesza nie narodził się większy Mojżesz". W skromnym wnętrzu synagogi zobaczyć można centralnie położoną bimę, a na wschodniej ścianie renesansową szafę ołtarzową. Kolejna synagoga na Kazimierzu, nazywana jest Bóżnicą Izaaka. Podobno kiedyś była najbogatszą z kazimierskich bóżnic, dwukrotnie splądrowana - najpierw przez Szwedów podczas Potopu, potem przez Niemców w okresie II wojny światowej. Od zakończenia prac konserwatorskich działa tutaj fundacja, której celem jest opieka nad synagogą
i prezentowanie historii Żydów krakowskich. Szczególnie efektowna jest wzniesiona w II połowie XIX wieku dla członków gminy postępowej synagoga Tempel, przy ulicy Miodowej 24. Jej architektura łączy elementy neogotyku, neorenesansu i stylu mauretańskiego, z jedynymi zachowanymi w Polsce witrażami synagogalnymi. Rabinem Żydów postępowych
był urodzony we Lwowie Ozjasz Thon, jeden z czołowych przywódców syjonistycznych w Polsce, poseł na Sejm.

Wśród pozostałych synagog i domów modlitwy zachowanych do dnia dzisiejszego na krakowskim Kazimierzu zwracają uwagę synagoga Poppera, Bożnica Wysoka przy ul. Józefa,
z salą modlitw na piętrze, synagoga Izaaka, ufundowana w XVII wieku przez bogatego kupca Izaaka Jakubowicza (ul. Jakuba), oraz siedemnastowieczna Bożnica Kupa.

Cała dzielnica rozlokowana jest na niewielkiej przestrzeni, warto przejść ją piechotą, poczuć atmosferę tajemniczych zaułków, krzywo wybrukowanych placyków ze zwieszającą się winoroślą, knajpek i sklepików z pamiątkami. Miłośnicy zabytków techniki mogą odwiedzić Muzeum Inżynierii Miejskiej  przy ul. Św. Wawrzyńca 15 zajmujące pomieszczenia dawnych zajezdni tramwajowych, miejsce gdzie historia motoryzacji i komunikacji podana jest w przyjazny, a jednocześnie edukujący sposób.